از زمانی که خودروها شروع به مسابقه‌دادن در رقابتی به نام گرندپری کرده‌اند، تایرها نیز نقشی اساسی در برد و باخت شرکت‌کنندگانشان داشته است. از آنجایی که تمام جسبندگی خودرو به این بخش بستگی دارد، باید با دقت فراوانی ساخته شود. با وجود اینکه در طول سالیان متمادی فناوری پیشرفت کرده و تایرها نیز به همراه آن به‌روز شده‌اند اما چالش اصلی از نخستین دوره این رقابت‌ها در سال ۱۹۵۰ همچنان دست نخورده باقی مانده است: چطور می‌توان بیشترین میزان جسبندگی و سرعت سر پیچ را از تایر دریافت کرد و دوام آن را نیز بالا برد؟!

ترکیب یا کامپاند تایر فرمول ۱ چیست؟

ترکیب تایر (Tyre Compound) به سختی و نرمی تایرها اشاره دارد و نقشی بسیار مهم در پایداری خودروهای این رقابت در شرایط گوناگون بازی می‌کند. رانندگان می‌توانند از میان ترکیب‌های نرم (soft)، متوسط (Medium) و سخت (Hard) یکی را برای شرایط هوایی خشک انتخاب کنند. این تایرهای چسبنده به‌ترتیب با رنگ‌های قرمز، زرد و سفید علامت‌گذاری می‌شوند. تایرهای مخصوص شرایط نیمه مرطوب و تماما بارانی نیز وجود دارد که به‌ترتیب با رنگ‌های سبز و آبی مشخص می‌شود.

سازنده و تامین‌کننده اصلی تایرهای فرمول کمپانی ایتالیایی «پیرلی» است. در گذشته رقابت سنگینی برای دریافت حق تولید تایرهای این رقابت‌ها وجود داشت اما این شرکت موفق شد از سال ۲۰۱۱ به تنهایی تمام نیاز فرمول ۱ را تامین کند.

تفاوت تایرهای نرم، مدیوم و سخت در فرمول ۱ چیست؟

اصلی‌ترین تفاوت میان این تایرها در میزان جسبندگی آن‌ها و دوام زمانی‌شان است. تایری که چسبندگی بسیار بالایی داشته باشد اما پس از چند دور کوتاه در پیست، اصطلاحا تمام شود و غیرقابل استفاده باشد، مناسب مسابقات نیست؛ چراکه با تمام‌شدن تایر، امکان انحراف در فرمان‌پذیری و ترکیدن تایر وجود دارد. درست است که عملیات تعویض تایر در فرمول ۱ با سرعت سرسام‌آوری انجام می‌شود اما تیم‌ها علاقه چندانی به انجام بسیار زیاد این کار ندارند.

در تئوری (که لزوما در تمام شرایط با واقعیت همسانی ندارد) تایرهای نرم سریع‌تر هستند اما زودتر تمام می‌شوند. تایرهای سخت نیز با وجود دوام بالاتر خود جسبندگی نسبتا کمی را ارائه می‌دهند.

• تایر نرم: سریع‌ترین تایرها هستند اما پیش از تایرهای سخت‌تر تمام می‌شوند
• تایرهای مدیوم یا متوسط: تایری که میانه‌رو بوده و درعین حفظ سرعت سعی در حفظ دوام دارد. قاعدتا چسبندگی آن‌ها در پیست خشک به اندازه تایرهای نرم نبوده و دوامشان نیز کمتر از تایرهای سخت است.
• تایرهای سخت: کمترین چسبندگی را دارند اما برای دوام بالاتر طراحی شده‌اند.

هر راننده تا چند تایر را می‌تواند در طی مسابقه فرمول ۱ استفاده کند؟

براساس قوانین جدید، هر راننده مسابقه در یک آخرهفته مسابقه اجازه استفاده از حداکثر ۱۳ دست تایر (۵۲ عدد تایر) برای هوای خشک را دارد. محدودیت برای نوع تایرها نیز وجود دارد؛ به‌صورتی که هر راننده می‌تواند نهایتا از ۲ دست تایر سخت، ۳ دست تایر مدیوم و ۸ دست تایر نرم استفاده کند. قوانین فرمول ۱ رانندگان را محبور می‌کند تا درطول رویدادهای تمرینی خود، ۶ دست تایر را استفاده کنند تا ۷ دست تایر برای مسابقه اصلی و تعیین خط (Qualification) باقی بماند. اگر فکر می‌کنید قوانین تا اینجا کار را دشوار کرده‌اند، بهتر است بدانید که آن‌ها رانندگان را مجبور می‌کنند تا در هر طول یک مسابقه با هوای خشک، حداقل از دو نوع تایر متفاوت استفاده کنند.

برای مسبقاتی که در هوای مرطوب یا بارانی برگزار می‌شوند، رانندگان مجازاند تا از ۴ دست تایر مرطوب (سبز) و ۳ دست تایر خیس (آبی) استفاده کنند. رانندگان مجاز شده‌اند تا در طول تعیین خط و درصورت لزوم، از تایرهای نرم نیز استفاده کنند.

آیا رانندگان فرمول ۱ تایرها را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند؟

قوانین یادشده در بالا برای یک راننده است. اگر یکی از رانندگان یک تیم از مسابقه بیرون برود یا به هر دلیلی نتواند در برخی از رویدادهای آخرهفته مسابقه شرکت کند، هم‌تیمی‌اش و مجاز به استفاده از تایرهای او نخواهد شد. تایرها براساس هر راننده نامگذاری شده‌اند؛ بنابراین اگر راننده‌ای حتی به اشتباه از تایرهای هم‌تیمی‌اش استفاده کند جریمه خواهد شد. برای نمونه جرج راسل از تیم مرسدس‌بنز به‌دلیل نزدیکی توقف در پیت با هم‌تیمی خود از تایرهای اشتباه او استفاده کرد که منجر به جریمه ۲۰ هزار یورویی تیم مرسدس شد.

آیا رانندگان فرمول ۱ می‌توانند از تایرهای متفاوت به‌صورت همزمان استفاده کنند؟

برخی از طرفداران موتوراسپرت ممکن رقابت‌هایی را دیده باشند که در آن، راننده با تایرهای غیرهمسان به مسابقه برود. برای نمونه می‌توان به مسابقات موتوجی‌پی اشاره کرد در آن، استفاده از تایرهای گوناگون به‌صورت همزمان تقریبا متداول و کاملا مجاز است. در فرمول ۱ اما داستان متفاوت است و رانندگان اجازه انجام چنین کاری را ندارند؛ بنابراین نوع هر چهار چرخ یک خودرو باید کاملا یکسان باشد.

معنای ساییدن (Scrub)، حباب‌زدگی (Blister) و تکه تکه شدن (Grain) در تایرهای فرمول ۱ چیست؟

فرمول ۱ نیز مانند سایر ورزش‌های تخصصی دایره واژگان خاص خود را دارد که پیش از تماشای آن بهتر است با برخی از آن‌ها آشنایی داشته باشید. در ادامه به برخی از این اصطلاحات که به تایرهای مرتبط هستند می‌پردازیم:

• ساییدگی: گاهی استفاده از یک تایر نو و گرم‌کردن آن به کاری دشوار بدل می‌شود. اصطلاح ساییدن (Scrub) به گرم‌کردن تایر و انجام چند دور پیست با آن گفته می‌شود.
• صاف: تایری که هیچ خرابی نداشته باشد و کاملا یکدست باشد را تایر صاف (slick) می‌نامند که صرفا در هوای خشک استفاده می‌شود.
• حباب‌زدگی: زمانی که بخش داخلی تایر گرم‌تر بخش بیرونی آن شود، یک ترکیدگی جزئی در تایر رخ می‌دهد و سطح آن را مخدوش می‌کند؛ این پدیده را حباب‌زدگی (Blistering) می‌گویند.
• تکه‌تکه شدن: وقتی که بخش بیرونی تایر از درون آن داغ‌تر باشد، سطح تایر تاب می‌خورد و منجربه شکسته‌شدن تایر می‌شود که آن را تکه‌تکه شدن (Graining) می‌گویند.
• مسطح شدن: این اصطلاح همان‌گونه که از نامش پیداست به صاف شدن انحنای تایر اشاره دارد. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که راننده با دیر ترمزگرفتن چرخ‌ها را قفل می‌کند و باعث لیزخوردن کوتاه تایرها می‌شود.
• Deg: این سه حرف که مخفف عبارت «Degradation» به معنای کاهش سطح است، به افت عملکرد تایر در طول زمان و تمام شدن آن اشاره دارد.

تیم‌های فرمول ۱ چگونه تایرهایشان را انتخاب می‌کنند؟

انتخاب تایر یک تصمیم انفرادی نیست و کل تیم برای انتخاب آن تصمیم می‌گیرد. تیم‌ها از نخستین رویداد تمرین برای آزمایش انواع تایرها استفاده می‌کنند تا بهترین استراتژی ممکن را درطول مسابقه داشته باشند. تیم‌ها از داده‌های رسمی پیرلی برای تایرها، نتایج شبیه‌سازی تمام شدن تایرها در درازمدت و پیش‌بینی وضعیت آب‌وهوا برای تعیین استراتژی تایر استفاده می‌کنند. برای نمونه اگر هوا داغ باشد (که به معنای زودتر تمام شدن تایرها خواهد بود) تیم‌ها از نگه داشتن تعداد تایر کافی برای تعویض‌های مناسب و به‌موقع مطمئن خواهند شد.

نوع مسابقه‌دادن راننده نیز در روند انتخاب تایر تاثیر فراوان دارد؛ برای نمونه اگر راننده نتواند به‌راحتی سبقت بگیرد و راننده توقف‌های بیش از حد در پیت داشت باشد، احتمالا استفاده از بخش‌های تمیز پیست سخت خواهد بود و این مسئله روی عملکرد تایر تاثیر می‌گذارد. درکنار آن، اگر حادثه‌ای در مسابقه روی دهد و خودروی ایمنی وارد پیست شود، انجام توقف‌های بیشتر چندان باعث عقب افتادن رانندگان نمی‌شود چراکه رانندگان با سرعت کمتری درحال گذراندن مسابقه هستند.

تیم‌های در شرایط ایده‌آل برای تعیین خط خود تماما از تایرهای نرم استفاده می‌کنند چراکه در این رویداد، ثبت کمترین زمان مهم از دوام تایر است اما همان‌گونه که پیشتر گفته شد، تیم‌ها محدودیت‌هایی دارند که باید به آن‌ها توجه داشته باشند.

معنای کدگذاری C1 تا C5 چیست؟

گستره تایرهایی که تامین‌کننده در هر مسابقه وارد پیست می‌کند با توجه به شرایط پیست متفاوت است؛ بنابراین آن‌ها ۵ نوع تایر را برای شرایط هوایی خشک تهیه می‌کنند. کد C1 به سخت‌ترین و C5 به نرم‌ترین تایر اختصاص دارد. پیرلی نهایتا سه نوع تایر از میان ۵ تایر برای مسابقه انتخاب می‌کند. برای نمونه، شاید این مجموعه تصمیم بگیرد که به‌دلیل دمای بالا یا پیست با آسفالت خراش‌دار، تایرهای سخت‌تری را وارد مسابقه کند؛ بنابراین دو تایر C4 و C5 به تیم‌ها تحویل داده نمی‌شود.

چرا برخی تایرهای فرمول ۱ شیار دارند و برخی دیگر ندارد؟

نقش اصلی شیار در تایرهای مسابقه‌ای، پخش کردن آب از سطح جاده است. به همین دلیل است که تایرهای خودروهای روزمره همگی شیاردار طراحی می‌شوند؛ چراکه باید در شرایط آب‌وهوایی مرطوب و خیس نیز کارایی داشته باشند. البته این شایرها تا حدی باعث افت فرمان‌پذیری نیز می‌شوند؛ چراکه فرورفتگی شیار به معنای تماس کمتر تایر با سطح زمین است. شاید این شیار در رفت‌وآمدهای روزمره خللی ایجاد نکند اما در شرایط رقابتی مسابقات، فاکتوری مهم تلقی می‌شود. در مسابقه، یک تایر تماما صاف ایده‌آل‌ترین نوع تایر قابل‌استفاده در هوای خشک است. هواداران مسابقات تایرهای صاف را با عملکرد بالای رانندگان مساوی می‌دانند!

خودروی فرمول ۱ نیز در دهه‌های ابتدایی برگزاری دارای شیار بودند اما از دهه ۷۰ میلادی، کم‌کم تایرهای صاف راه خود را به این رقابت‌ها باز کردند. با این وجود در میان سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۸، تایرهای این مسابقات شیاردار شدند. برگزارکنندگان از این کار برای کاهش سرعت خودروها استفاده کرده بودند.