آلودگی هوا معضلی است که عادت داشتیم در فصل های سرد و در کلان‌شهرهای کشور ببینیم، اما حالا مهمان همیشگی کشور ما شده است. در این مقاله عوامل مؤثر بر پیدایش این معضل را بررسی می کنیم.

امروز سوم خرداد ۱۴۰۱ و تهران هم‌اکنون با شاخص کیفیت هوای ۳۲۷، با فاصله بسیار زیاد، اولین شهر بزرگ دنیا در بحث آلودگی است و این اتفاقی است که در کشور ما به تازگی در حال رخ دادن است. پیش از این به آلودگی کلان‌شهرهای ایران در فصل سرد و وارونگی دما عادت کرده بودیم، اما حالا آلودگی بسیار شدیدتر را در فصل بهار می بینیم. جالب این جاست که با بررسی سایت های سنجش کیفی هوا در جهان متوجه می شویم این آلودگی مختص به تهران نیست و به صورت شدیدتر در شهرهای بزرگ غربی و شمال غربی، نظیر تبریز، هم دیده می شود. اما علت این آلودگی چیست؟ چه کسی باید پاسخ‌گوی این آلودگی شدید باشد؟

چه چیز هوا را آلوده می کند؟

همه کارشناسان محیط زیست می دانند که ذرات معلق PM2.5 و PM10 به همراه اکسیدهای نیتروژن خطرناک ترین عوامل آلودگی هوا محسوب می شوند. این عوامل خیلی زود می توانند به ارگان های بدنی آسیب برسانند و به خصوص ریه انسان را درگیر کنند. در بلندمدت هم می توانند باعث بروز سرطان های مختلف در مردم شوند و این یعنی آلودگی هوای فعلی می تواند در آینده نه چندان دور هزینه بالایی را برای سلامت و درمان داشته باشد. این هزینه به صورت گسترده متوجه دولت خواهد شد.

عوامل آلودگی هوای تهران

آلودگی هوا ارتباط مستقیمی با نحوه زندگی ما و نحوه مدیریت و حکومت یک کشور و یا جامعه دارد. در حالی که، همیشه مهم ترین دلیل آلودگی را خودروهای فرسوده و به کلی سیستم حمل و نقل عنوان می کنند، اما جالب است بدانید در یک تحقیق در بریتانیا مشخص شده است ۷۰ درصد از ریزگردها که سهم بزرگی را در آلودگی هوا دارند هیچ ارتباطی با خودروها و یا وسایل نقلیه پیدا نمی کنند. در این تحقیق تنها ۱۶ درصد از آلودگی به وسایل نقلیه اختصاص می یابد. البته که در ایران کیفیت خودروها، وسایل نقلیه عمومی و سوخت متفاوت است، اما باز هم نمی توان دلیل اصلی آلودگی را وسایل نقلیه بنزینی و یا دیزلی دانست.

نکته این جاست که باید دید وسیع تری نسبت به آلودگی شدید امروز هوای تهران و شهرهای دیگر کشورمان داشته باشیم و عوامل مختلف را به خوبی شناسایی و بررسی کنیم. همان طور که گفته شد بخش کم تر اما قابل ملاحظه از آلودگی فعلی به آلاینده های ناشی از وسایل نقلیه ربط پیدا می کند، اما بخش اعظم آلاینده های فعلی مربوط به زنجیره های تأمین صنعتی و تغییرات زیست محیطی می شود. نکته ای که باید حتماً به آن پرداخت این است که بخش بزرگی از آلودگی امروز هوا ناشی از تغییرات زیست محیطی در منطقه است و بسیاری از این ریزگردها ناشی از بخش های خشک کشورهای غربی منطقه است. این موضوعی است که مجموعه ای از کشورها باید برای حل آن تلاش کنند و برنامه فوری را برای کنترل آن داشته باشند که البته فعلاً در این زمینه اقدامی جدی از سوی دولت‌مردان کشورمان ندیده ایم.

تهران پایتختی در جای اشتباه

یکی از نکات مهم در مورد تهران این است که این کلان‌شهر، که سال هاست پایتخت کشورمان است، از نظر جغرافیایی موقعیت چندان جالبی ندارد. پیش از این بارها شنیده اید که تهران گسل های عمیق و خطرناکی دارد، اما گذشته از آن، موقعیت توپوگرافی تهران به گونه ای‌ست که این شهر مستعد آلودگی هواست. قرارگیری کوه های شمالی و شرقی در تهران باعث می شود تصفیه طبیعی هوای تهران بسیار سخت شود و با افزایش ساخت و ساز و جمعیت، عملاً این امر سخت تر هم خواهد شد. البته ذکر این نکته به این معنی نیست که هیچ راه درمانی برای این کلان‌شهر وجود ندارد.

وقتی با شهری با چنین موقعیت توپوگرافی و جغرافیایی طرف هستیم می بایست ساخت و ساز در آن اصولی تر انجام شود و همچنین وضعیت فعالیت های صعنعتی در حاشیه آن ساماندهی شود. البته که مسئولان ما در سال های اخیر اصلاً به این موضوعات توجهی نداشته اند، اما اگر بخواهیم در سال های آینده، تهران همچنان شهری با امکان سکونت باشد باید از این پس این موضوعات جدی گرفته شوند.

نکته دیگری که حتماً باید به آن اشاره کرد این است که یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در کلان‌شهرها ترافیک است و اصلاً نباید این عامل را با وسایل نقلیه اشتباه گرفت. در واقع، در بسیاری از تحقیقات در مورد آلودگی هوا ترافیک یک بحث مستقل المان های شهری در نظر گرفته می شود. همه می دانیم که سوخت پیشرانه در شرایط ترافیک می تواند ناقص بسوزد و همین باعث افزایش آلودگی هوا می شود. در واقع، ترافیک خودروها را وادار به آلوده کردن هوا می کند. پس عامل دیگری که در آلوده شدن تهران بسیار مؤثر است ترافیکی است که در سال های اخیر اصلاً کنترل نشده و عملاً هر روز بدتر می شود.

علاوه بر تمام نکات ذکرشده باید به این موضوع هم اشاره کرد که ثبات کیفیت سوخت در ایران وجود ندارد و در خیلی از جایگاه ها بنزین بی کیفیت عرضه می شود. اگرچه هیچ مؤسسه ای استاندارد و رده بندی سوخت را در داخل انجام نمی دهد، اما مردم عملاً می دانند که کیفیت سوخت در ایران پایین است و همین کیفیت پایین باعث آلودگی مضاعف می شود.

در این مقاله سعی کردیم تیتروار و مختصر عوامل آلودگی هوا را در تهران بررسی کنیم. یادمان باشد وضعیت فعلی کیفیت هوای تهران ناشی از عوامل مختلفی است و حاصل بی برنامگی دولت ها و مسئولان در سال های گذشته است. مسئولان باید بدانند شاخص ۳۲۷ امروز اصلاً شوخی نیست و اگر شرایط به همین منوال پیش رود بعید نیست روزی تهران به شهری فوق آلوده و فاقد شرایط زندگی بدل شود.

محمدرضا پاداش

پایگاه خبری اسب بخار